Son birkaç aydır Brezilya’da gündem oldukça hareketli. Öncelikle Lula da Silva’nın seçimleri kazanması, ardından eski başkan Bolsonaro taraftarlarının darbe girişimi, Bolsonaro’nun beceriksiz yönetimi boyunca yerli halkların yaşadığı açlık gibi sorunların düzeltilmeye çalışılması, Lula’nın dış politikası…
Hatırlanacağı üzere maddi kanıt bile sunulmadan başkanlık adaylığını engelleyebilmek için Lula da Silva 2018 yılında tutuklanmış ve yaklaşık iki yıl hapiste kalmıştı. Metal işçiliğinden sendikacılığa, oradan da siyasete geçerek Brezilya İşçi Partisinin kurucularından olan Lula’nın adaylığının engellenmesi aşırı sağcı Jair Bolsonaro’nun önünü açmış ve Liberal Partinin adayı olarak 2018’de seçilmişti. Faşist kimliğini gizlemeyen Bolsonaro ülkede büyük yıkıma yol açan 1964-1985 yılları arasındaki askerî rejime özlem duyan, işkenceci olmaktan hüküm giyen Albay Carlos Alberto’yu “ulusal kahraman” olarak tanımlayan, farklı etnik ve cinsel kimliktekilere dönük nefret söylemleriyle tanınan bir siyasetçidir.1
Lula’nın seçilmesi
Tam adıyla Luiz Inácio Lula da Silva, Ekim ayında yapılan seçimlerde rakibi sağcı eski Başkan Jair Messias Bolsonaro’yu neredeyse yüzde 51 oy alarak yendi. “Brezilya seçimlerinde şimdiye kadar ne kimse bu kadar (60 milyon) oy aldı ne de seçimi böylesi küçük bir farkla kazandı”.1 Seçilir seçilmez Lula’nın ilk sözleri “215 milyon Brezilyalı için yöneteceğim. İki Brezilya yok, sadece tek bir ülke, birleşik bir halk ve büyük bir ulus var” oldu. Ayrıca 2003’te verdiği sözleri yineleyerek “Önceliğimiz tekrardan açlığa son vermek” dedi.
Lula seçimi kazandıktan sonra Bolsonaro sessizliğini korurken, Bolsonaro destekçileri seçim sonuçlarını sindiremeyerek sokaklara çıktılar, yolları kapattılar ve orduyu seçim sonuçlarına karşı müdahaleye çağırdılar. Bolsonaro ise seçim sonuçlarının açıklanmasından üç hafta sonra Yüksek Seçim Mahkemesine başvurdu. Bazı oy verme makinalarında hata olduğunu savunarak seçim sonuçlarının geçersiz kabul edilmesini talep etti ancak bundan istediği sonucu alamadı.
1 Ocakta Lula’nın resmen göreve gelmesinden hemen önce, artık dokunulmazlığı kalktığı için yargılanmaktan korkan Bolsonaro Amerika’ya kaçtı ve Lula’ya başkanlık görevini teslim etmedi.
Bolsonaro taraftarlarının darbe girişimi
Ocak başında Brezilya devlet başkanlığı görevini Lula’nın devralmasını yüzbinlerce Brezilyalı başkent Brasilia’da bulunan Planalto Sarayında kutladı. Lula başkanlık görevi teslimini yapması için çöp toplayıcısı Aline Sousa’yı seçerek yönetime gelirken yoksul kesimlerin sesi olacağının işaretini bir kez daha verdi. Lula’nın görevini devralmasının hemen ardından Bolsonaro taraftarları provokasyonlara başladı. 7 Ocakta yeni Adalet Bakanı Flávio Dino, Bolsonaro’nun destekçilerinden olan Brasilia Valisi Ibaneis Rocha’ya, başka şehirlerden otobüslerle Bolsonaro yandaşlarının geldiğini bildirdi ve Brezilya Gizli Servisi ABIN, ilgili güvenlik mercilerini kamu binalarına dönük saldırı olabileceği konusunda uyardı. Ancak gerekli önlemler alınmadı.
8 Ocak Pazar günü ise sokaklara dökülen Bolsonaro taraftarlarına ordu “demokratik tepkiye saygı gösteriyoruz” diyerek müdahale etmedi ve yüzden fazla otobüsle şehir dışından getirilen aşırı sağcı Bolsonarocular Başkanlık Sarayı, Kongre ve Yüksek Mahkeme binalarına saldırdılar ve buraları işgal ettiler. Binaları yağmalayan aşırı sağcılar burada bulunan sanat eserlerini de yok ettiler. Tüm bu saldırıları sırasında ne polis ne de ordu tarafından bir engelle karşılaşmayan Bolsonaro taraftarları, o sırada şehir dışında bulunan Lula’nın canlı yayında kamu malına zarar veren işgalcilerin cezalandırılacağını söylemesinin ve güvenlik güçlerinin acilen müdahale etmesi için kararname çıkarmasının ardından durdurulabildi. Saldırının ertesi günü Lula hızla Planalto’da bulunan ofisinde Savunma Bakanı,
valiler ve güvenlik güçleriyle toplantılar yaptı. Ardından Yüksek Mahkeme, Brasilia Valisi Ibaneis Rocha’yı görevden aldı ve Amerika’dan Brezilya’ya döner dönmez Federal Bölge Güvenlik Bakanı Anderson Torres’i tutukladı.1 Lula bu hamleyle aşırı sağcı Bolsonaro taraftarlarını ve darbe girişimini engelleyebildi ancak bunu halk hareketine dayanarak değil, bürokratik yollarla gerçekleştirebildi.
Bolsonaro yönetimi boyunca Yanomami halkının2 katledilmesi ve yaraların sarılması
Jair Bolsonaro’nun yerli halklara ve çevreci politikalara karşı olduğu çok uzun süredir bilinen bir gerçek. La FUNAI Yerli Halkların Ulusal Vakfı’nı, “sıçan yuvası” olarak tanımlayan Bolsonaro’nun yönetimi boyunca altın aramak için Yanomami halkının yaşadığı bölge yasadışı madencilik yapan binlerce kişi tarafından işgal edildi3 ve bölgedeki yasadışı madencilik son üç yılda çok ciddi oranda arttı.
Bolsonaro yönetimi boyunca Yanomami halkının ormanda açlıktan, sıtmadan ve çeşitli hastalıklardan öldüğü ve orada ciddi bir insanlık dramı yaşandığı biliniyordu ancak bunun boyutları bilinmiyordu.
Lula da Silva’nın bölgeye gitmesiyle katliamın boyutları ortaya çıkmaya başladı. En az 570 yerli çocuğun önlenebilir sebeplerle hayatını kaybettiği ve Bolsonaro’nun desteklediği yasadışı madencilik sonucu yerli halkın açlıkla ve ölümle karşı karşıya olduğu ortaya çıktı. Lula’nın hamlesiyle iki gün içerinde 20 bin sağlık çalışanı yerli halkın kurtarılmasına yardımcı olmak için gönüllü oldu. Federal Yüksek Mahkeme soykırım suçundan Bolsonaro Hükûmeti yetkililerine soruşturma açma kararı verdi.4 Şubat ayının başlarında ise Lula yönetimi Yanomami bölgesinde illegal madencilik yapanları bölgeden çıkarmak için büyük bir operasyona başladı.5 Survival Brasil’in yöneticisi Sarah Shenker ise illegal madenciliğe karşı yapılan operasyonla ilgili şunları söyledi: “Bu müdahale tam zamanında yapıldı. Yetkililerin madencileri kovması ve onları bölgenin dışında tutması hayati önem taşıyor. Çünkü yasadışı madencilik yapanlar Yanomami halkının hayatlarını mahvettiler ve hesaplanamayacak bir yıkıma ve sefalete sebep oldular” dedi.6
Lula’yı bekleyenler
Kimi uzmanlara göre Lula’nın işi çok da kolay değil. Lula’nın halkı seferber etmesi, devrimci partilerle, sendika ve derneklerle dayanışma içine girmesi, halkın yararına kamu politikaları uygulaması yaşamsal önem taşıyor. Kongrede sağcıların çoğunluk olması, Başkan yardımcısı da sağcı olan Lula’nın elini güçleştirecek etmenlerden biri. Öte yandan Rusya konusunda arabulucu olma önerisi, emperyalizm karşısında daha tutarlı bir politika izlemesinin önünü açabilir. Ayrıca ekonomik alanda yaşadıkları sorunları aşmak için Ocak ayı sonunda Arjantin Başkanı Alberto Fernandéz ile görüşerek ticari ilişkilerinde dolar bağımlılığından kurtulmak için ortak bir para birimi oluşturma projesini duyurması da bu politikaları destekleyebilir. 10 Şubatta Amerika’da Biden ile görüşen Lula, görüşme sonrası Rusya’ya “asgari güvenlik garantilerinin verilmesi gerektiğini” belirtti. Ukrayna’ya silah göndermenin savaşa katılma anlamına geleceğini vurguladı. Rusya Dış İşleri Başkan Yardımcısı Mikhail Galuzin ise Lula’nın barış önerisini Putin’in incelediğini söyleyerek Brezilya’nın denge politikasını övdü.
Mart sonlarında ise Lula Pekin’e giderek Çin Devlet Başkanı Xi Jiping ile görüşecek.
1 https://rebelion.org/quien-esta-detras-del-intento-de-golpe-de-estado-contra-la-democracia-brasilena/
2 https://elpais.com/internacional/2022-10-30/lula-gana-las-elecciones-a-bolsonaro-en-la-victoria-mas-renida-de-la-historia-de-brasil.html
3 https://www.bbc.com/news/world-latin-america-64275368
4 Yanomami halkı bir kısmı Venezuela’da bir kısmı da Brezilya’nın kuzeyinde bulunan yerli bir halktır ve kabileler olarak toplayıcılık, tarım ve kısmen avcılık ile yaşamlarını sürdürmektedirler. https://rebelion.org/bolsonaro-la-mineria-ilegal-y-el-genocidio-yanomami/
5 https://rebelion.org/bolsonaro-la-mineria-ilegal-y-el-genocidio-yanomami/
6 https://elpais.com/opinion/2023-02-01/el-genocidio-yanomami-tiene-las-huellas-de-bolsonaro.html?rel=buscador_noticias
7 https://rebelion.org/por-fin-el-gobierno-de-brasil-lanza-una-gran-operacion-para-expulsar-a-los-mineros-del-territorio-yanomami/
8 https://rebelion.org/por-fin-el-gobierno-de-brasil-lanza-una-gran-operacion-para-expulsar-a-los-mineros-del-territorio-yanomami/